19 Haziran 2020 tarihinde gerçekleşen Kolombiya başkanlık seçimleri ikinci turu sonrasında Kolombiya tarihinde ilk kez sol bir hükümet göreve gelecek. 7 Ağustos’ta göreve başlayacak hükümetin başkanı eski M-19 gerillası Gustavo Petro, başkan yardımcısı da siyah feminist Francia Márquez olacak. 13 Mart 2022 tarihinde yapılan yasama organı seçimlerinde de Petro’nun ve Márquez’in dahil oldukları Pacto Histórico (Tarihi Anlaşma) seçimden birinci parti olarak çıkmıştı. Her ne kadar Kongre’de çoğunluk hala sağcı partilerde olsa da bu seçim başarıları Kolombiya solu için büyük bir zafer anlamına geliyor. Kolombiya yasama organı seçimleri1 ve başkanlık seçimleri2 sonuçları üzerine yaptığım değerlendirmeleri konuyla ilgilenen okurlara öneriyorum. Çünkü bu yazıyı seçim sonuçlarını değerlendirmeye değil, Petro ve Márquez’in seçim programını incelemeye ayıracağım. Bu yazı, Kolombiya’da sol hükümetin hangi konularda ne türden vaatlerle seçime katıldığını ve bu konularda önümüzdeki dönemde gerçekleşebilecek olası gelişmeleri aktarmayı amaçlıyor. Bu çerçevede dört önemli başlığa değineceğim: 1) Kadın hakları ve feminizm, 2) İklim krizi, 3) Ekonomik dönüşüm, 4) Barış süreci.
1) Kadın hakları ve feminizm
Petro’nun seçim programında değinilen ilk başlık kadın hakları ve femizim. “Değişim Kadınlarla Olur!” başlığı taşıyan bu bölümde beş konuya ağırlık verildiğini görüyoruz: a) Kadınların yönetime katılımı, b) Ekonomik güçlendirme, c) Kadın cinayetleri ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, d) Yeni kurulacak olan Eşitlik Bakanlığı, e) LGBTİQ+ hakları.
Kadınların yönetime katılımı meselesine yalnızca yasama organlarında bulunan kadın sayısı olarak bakılamayacağı ortada. Bununla beraber, Kolombiya Kongresi’ndeki kadın sayısının eşitlikten çok uzak olduğunu belirtmek gerek. 2018-2022 döneminde Kolombiya Kongresi’nde bulunan 108 senatörün 25’i ve 171 Temsilciler Meclisi üyesinin 33’ü kadındı. Her ne kadar kadınların yasama organlarındaki temsili 581 milletvekilinin yalnızca 101’inin kadın olduğu Türkiye’den daha yüksek olsa da bu sayıların çok yetersiz olduğu açık. 2022-2026 döneminde bu durumun az da olsa düzeldiğini görüyoruz. Yeni dönemde 108 senatörün 32’si, sayısı 187’ye çıkan Temsilciler Meclisi üyelerininse 52’si kadın olacak.
Fakat Petro hükümetinin programında kadınların yönetime katılımı, sadece yasama ve yürütme organlarıyla sınırlı biçimde ele alınmıyor. Yeni hükümet tüm kamu kadrolarının en az yüzde 50’sinin kadınlara ayrılmasını hedefliyor. İstihdam, barınma, toprak, sağlık ve eğitim alanında yapılacak düzenlemeler sonrasında ortaya çıkacak imkanlarda kadınlara öncelik verileceği programda belirtilmiş. Petro’nun, kabinenin en az yarısını kadınlardan oluşturması bekleniyor. Başkan yardımcısı Márquez 22 Haziran tarihli söyleşisinde kabinede kadınların çoğunlukta olduğunu umduğunu söylemişti. Petro da Savunma Bakanı’nın kadın olacağını duyurmuştu.
Ekonomik güçlendirme konusunda izlenecek politikalardan biri genelde kadınlar tarafından üstlenilen bakım emeğinin kamu kuruluşları tarafından üstlenilmesi ve bu şekilde kadın emeğinin sömürülmesinin önüne geçilmesi. Yeni hükümetin bir başka vaadi eviçi emeğin emeklilik süresi hesaplamalarına dahil edilmesi. Toprak reformu çerçevesinde köylülere verilmesi planlanan toprakların dağıtılmasında kadınlara öncelik sağlanması, ailesine tek başına bakan kadınlara yarım asgari ücret mali destek verilmesi, çocuklarını terk eden babalara ilişkin nafaka düzenlemelerinin yapılması gibi vaatler de programda yer alıyor.
Kolombiya kadın cinayetlerinin çok yaygın olduğu bir ülke. Kolombiya’da yalnızca 2021 yılındda 622 kadın cinayeti işlendi. Mevcut program kadın cinayetleri sorununu yalnızca hukuki düzenlemelerle çözmeyi amaçlayan programlardan farklı. Meselenin bir kültür meselesi olduğunu ve bu kültürü dönüştürme yönünde çalışacağı belirtilen Petro hükümeti, haklara saygılı bir eşitlik kültürünün inşa edilmesi adına Eşitlik Bakanlığı kurulacağını ve bu bakanlığın başına, başkan yardımcılığı görevine ek olarak, Francia Márquez’in geleceğini belirtmişti. Toplumsal cinsiyet klişeleriyle mücadele etmek için ulusal çapta programlar düzenleneceği ve kadınları itibarsızlaştıran cinsiyetçi içeriklerle mücadele edileceği de programda belirtilmiş. Kadın cinayetleriyle mücadeleye yalnızca hukuki düzenlemelerin değil, eğitim ve sağlık sistemlerinde gerçekleştirilecek radikal değişikliklerin de katkı sunacağı görülüyor.
Yeni kurulacak olan Eşitlik Bakanlığı, her ne kadar yalnızca toplumsal cinsiyet ayrımcılığıyla değil etnik ayrımcılıklarla da mücadele edecek olsa da bakanlığın önceliğinin kadınların sorunları olacağı anlaşılıyor. Erkekler ve kadınlar arasındaki ekonomik, siyasal ve toplumsal eşitsizliklerle mücadele etmesi hedeflenen bu bakanlık etnik gruplara, köylülere, gençlere, yaşlılara, LGBTİQ+ topluluklara, evsizlere ve engellilere yönelik eşitsizliklerle de savaşacak. Márquez, bakanlığın amaçlarından birinin kadınların özerkliği olduğunu söylüyor. Kolombiya’da savaşın en yoğun yaşandığı yoksul bölgelerin birinde yaşayan madenci bir aileden gelen ve madencilik ve temizlik işçiliği gibi işlerde çalışmış olan Márquez, unutulmuş bir bölgeden geldiğini ve Eşitlik Bakanı olarak görevinin böyle unutulmuş bölgelerdeki halkların haklarını korumak olduğunu belirtiyor.
Programda LGBTİQ+ topluluklara da özel bir başlık açılmış. Bu toplulukların içinde bulunduğu eşitsizliklerle, ekonomik, toplumsal, siyasal ve kültürel dışlama biçimleriyle mücadele edileceği belirtiliyor. Kamusal politikaların ikili toplumsal cinsiyet anlayışını terk edeceği, ikili olmayan (no binaria) toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelim kimliklerinin kamusal politikalar tarafından destekleneceği programda yazılmış. Farklı toplumsal cinsiyet kimlikleri taşıyan kişilerin onurlu (digno) ve düzgün (decente) işlerde çalışmalarının sağlanacağı ve istihdam politikalarının bu yönde değiştirileceği belirtiliyor. LGBTİQ+ topluluklara yönelik şiddet eylemleriyle mücadele edileceği de yeni hükümetin vaatleri arasında. Toplumsal cinsiyet değişikliği sürecinde her türlü tıbbi ve psikolojik destek masrafının sağlık sistemi tarafından karşılanması da vaatlerden bir başkası. Eşcinsel evliliğin Kolombiya’da 2016 yılından beri yasal olduğunu da yeri gelmişken belirteyim.
2) İklim krizi
İklim krizi Petro’nun en sık bahsettiği konulardan biri, ekolojik aktivizmiyle tanınan Márquez’in de bu konuya büyük önem verdiği ortada. Hükümetin seçim programında iklim krizine karşı “büyük Amerikan cephesi”nin kurulacağı belirtilmiş. Latin Amerika’da, özellikle Latin Amerika solunda, “Amerika” ibaresinin her zaman kıtayı kastederek kullanıldığı ve Amerika’nın ABD’yi kastederek kullanılmasına büyük tepki gösterildiği düşünüldüğünde bu cephenin Latin Amerika’nın sol hükümetlerine yönelik bir iklim krizine karşı işbirliği önerisi olduğu anlaşılabilir. Programda iklim kriziyle ilişkili olarak özellikle iki konunun üstünde duruluyor. Bunlar çokuluslu şirketler öncülüğünde gerçekleşen doğa talanıyla mücadele ve fosil yakıt sorunu.
Petro zafer konuşmasında iklim krizine önemli yer ayırdı ve özellikle ABD’den kaynaklanan kirlilik konusunda ABD hükümetiyle diyalog kuracaklarını belirtti. Enerji dönüşümü konusunda Amerika’nın bütün hükümetlerini ABD hükümetiyle diyaloga çağıran Petro, bütün Amerika’da karbondan arındırılmış bir ekonominin inşa edilmesi gerektiğini söylemişti. ABD’nin sera etkisinde diğer tüm ülkelerden daha fazla sorumluluğu olduğunun altını çizen Petro, ABD kaynaklı sera gazlarının güneydeki ülkeleri etkilemesinden de şikayet etmiş. Bu sorununu çözülmesi için diyalog çağrısı yapan Petro, özellikle Amazon Ormanları’nın gördüğü zararın üzerinde durdu. Yeni hükümetin programına baktığımızda, bunun yanı sıra maden şirketlerinin denetleneceğinin ve özellikle nehirlerin kirletilmesi durumunda yaptırım uygulanacağının da belirtildiğini görüyoruz. Büyük maden şirketlerinin faaliyetleri yerine yerli toplulukların geleneksel madencilik uygulamalarına destek verileceği de programda yazılmış. Yine, termik santrallerin kademeli olarak kaldırılması öngörülüyor. Bundan sonra yeni hidroelektrik barajı inşa edilemeyeceği de vaatler arasında. Son olarak, atık emekçilerine yasal güvence sağlanacağı da programda belirtilmiş.
Fosil yakıt meselesine büyük önem veren Petro, Kolombiya’nın petrole ve kömüre olan bağımlılığının azaltılmasını hedefliyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yöneleceklerini belirten program, enerjide toptan bir dönüşüm hedefliyor. Enerjinin kamu malı olduğunu ve enerjiye herkesin erişebilmesi gerektiğini belirten programın hedeflerinden biri doğayı korumak. Temiz enerjinin düşük vergiyle kullanılabileceğini belirten program, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik edecek bir politikaya işaret ediyor. Enerji dönüşümünü teşvik edecek bilimsel çalışmaların ve akademik programların destekleneceğinin belirtildiği programda elektrikli araçların kullanımının da teşvik edileceği görülüyor. Bu dönüşümün finansmanının bir kısmının fosil yakıt sektörüne, kömür madenciliğine ve hidroelektrik santrallere sağlanan vergi indirimlerinin kaldırılmasıyla gerçekleştirileceği belirtiliyor.
Ülkenin 15 yıl içerisinde fosil yakıt ihtiyacından kurtulmasının hedeflendiği görülüyor. Bu amaçla gerçekleştirilecek bilimsel çalışmalar için Ulusal Temiz Enerji Enstitüsü’nün kurulacağı da programda belirtilmiş. Yine, güneş enerjisi ve rüzgar enerjisine yönelik somut projelere de programda değinilmiş. Fosil yakıt karşısı politikalar ekstraktivizm karşıtı ekonomik dönüşüm vaatleriyle de doğrudan ilişkili.
3) Ekonomik dönüşüm
Ekonomik dönüşüm başlığı programın en önemli kısımlarından biri. Burada özellikle altı konu ön plana çıkıyor. Bu konuları şu şekilde sıralamak mümkün: a) anti-ekstraktivizm, b) uyuşturucu ticareti, c) tarım politikaları ve toprak reformu, d) üretim odaklı ekonomi, e) güvencesiz işler ve işsizlik ve f) turizm.
Bugün Kolombiya sınırları içerisinde kalan bölgenin ekonomisi sömürge yıllarından bu yana büyük ölçüde ekstraktivizme dayanıyor. Bu ekonomi köleliğin yasaklanmasına dek köle emeğine dayanmaktaydı, sonrasındaysa köle emeğinin yerini ucuz işgücü emeği aldı. Bu şekilde ülkenin yeraltı ve yerüstü zenginlikleri köle emeği ya da neredeyse köle gibi çalıştırılan işçilerin emeği kullanılarak sömürgeci ülkelere aktarılmaktaydı. Bu durum bugün de çok değişmiş değil. Programda belirtildiği üzere, Kolombiya ekonomisi bugün de büyük ölçüde fosil yakıt, kokain ve maden ticaretine dayanıyor. Kolombiya’nın en büyük ihracat gelirinin kokain ticaretinden kaynaklandığı biliniyor. MIT (Massachusetts Institute of Technology) merkezli OEC (The Observatory of Economic Complexity) verilerine göre yasal ihracatın yüzde 28’inden fazlasını da petrol ihracatı oluşturuyor, petrolden sonra kömür ihracatı geliyor. Kolombiya’nın diğer önemli ihraç malları kahve ve altın. Kolombiya’nın ihracatının neredeyse yüzde 30’u ABD’yle yapılıyor. Petro bu durumdan rahatsız olduğunu sıklıkla belirtiyor, hammadde ihracatına dayalı Kolombiya ekonomisini dönüştürme hedefi programda da belirtilmiş.
Kolombiya’nın temel gelir kaynaklarının biri fosil yakıt ve maden ticaretiyken diğeri de uyuşturucu ticareti. Uyuşturucu gelirinin aklanması tüm sektörleri etkiliyor, Kolombiya, ekonomik büyümesinin önemli bir kısmını uyuşturucu ticaretine borçlu. Bu ticaretin bir anda kesilmesi gibi bir durum söz konusu olsaydı bunu Kolombiya için ciddi bir ekonomik kriz takip edecekti. Petro, bu durumun farkında. Mevcut durumda Kolombiya ekonomisinin istikrarının kokaine bağlı olduğu programda belirtilmiş, makroekonominin uyuşturucu ticaretine bağımlılığının ortadan kaldırılması yeni hükümetin hedeflerinden biri. Yasakçılığın ve kolluk merkezli politikaların işe yaramadığının görüldüğünü belirten Petro yeni önerilerde bulunuyor. Yeni hükümetin uyuşturucu ticareti yapan gruplardan ziyade uyuşturucu ticaretinin kendisiyle mücadeleye öncelik vereceği görülüyor. Bugüne kadar Kolombiya hükümetleri uyuşturucu kartelleriyle mücadelede başarısız oldular. Bu mücadelenin samimiyeti zaten şüpheliydi ama son yıllarda Meksika örneğinde gördüğümüz gibi mücadele samimi dahi olsa tek tek suç örgütleriyle mücadele ederek başarılı bir sonuç alınması pek mümkün olmuyor. Ekonomik, toplumsal ve siyasal koşullar uyuşturucu ticaretini teşvik ettiği müddetçe X karteliyle mücadele başarılı olsa dahi kısa sürede onun yerini Y karteli alıyor.
Petro’nun yeni önerilerinden biri kırsal bölgelerdeki yoksullukla mücadele. Kolombiya’da (ve çoğu Latin Amerika ülkesinde) birçok insan aşırı yoksulluk dolayısıyla uyuşturucu üretimi faaliyetlerine katılıyor. Yani, uyuşturucu üretimine dahil olmak birçok insan için bir tercih değil. Petro’nun hedeflerinden biri bu durumu değiştirerek yasadışı uyuşturucu üretimi ve ticaretine alternatif gelir kaynakları oluşturmak. Bu kaynakların uyuşturucu ticareti kadar kârlı olmasına gerek yok zira çoğu insanın temel ihtiyaçlarını karşılayıp onurlu bir yaşam sürmesine yetecek kadar gelir sahibi olduğu müddetçe zaten uyuşturucu kartellerine çalışmak istemeyeceği varsayılıyor. Bir başka öneri de marihuana gibi bazı ürünlerin yasallaştırılması ve bu şekilde yurtiçi yasadışı uyuşturucu hacminin daha da azaltılması. Cannabis bitkisinin küçük üreticiler tarafından bir kooperatif çerçevesinde üretileceği bir sistem planlanıyor. Bu sayede hem çiftçiler için çok sayıda ailenin faydalanabileceği bir gelir kaynağı oluşturulacak hem de devletin marihuana ticaretinden vergi geliri elde etmesi mümkün olacak. Programda belirtilen bir başka husus da bugüne dek uyuşturucu ticareti yapan örgütlerle mücadeleye harcanan bütçenin büyük kısmının artık uyuşturucu üretiminin yüksek olduğu yoksul bölgelerin ekonomik dönüşümünü sağlayacak projelere harcanacak olması. Yani, Petro kamu kaynaklarını kartellerle mücadelede defalarca kez başarısız olmuş polis ve ordu teşkilatlarına aktarmak yerine bölge halklarını destekleyecek politikalara harcayarak uyuşturucu ticaretiyle mücadele etmeyi deneyecek. Bu, Kolombiya’da henüz denenmemiş bir strateji. Uyuşturucu kullanımının bir suç meselesi değil halk sağlığı meselesi olarak görüleceği de yine programda yazıyor. Uyuşturucu bağımlılarının kriminalize edilmeden tedaviye yönlendirilecekleri belirtilmiş.
Petro’nun farkında olduğu üzere yalnızca bu önlemlerle uyuşturucu ticaretiyle mücadelede başarı sağlanması mümkün değil çünkü kokain talebinin büyük kısmı “gelişmiş” olarak adlandırılan zengin ülkelerden kaynaklanıyor. Yani, üretim esasen iç pazara değil dış pazara yönelik yapılıyor. ABD ve Kanada gibi ülkelerde kokaine bu denli talep olduğu müddetçe kokain üretiminin ve ticaretin bir şekilde gerçekleştirileceği ortada. Dünyada yetiştirilen kokanın büyük çoğunluğu Kolombiya, Peru ve Bolivya’da bulunuyor. Petro, uyuşturucu sorunu konusunda yeni bir küresel paradigmaya ihtiyaç olduğunu programında belirtmiş. Programda insan haklarına saygılı bir biçimde barışçıl bir ekonomik dönüşümün bütün Latin Amerika’da gerçekleşmesi gerektiği belirtilerek Latin Amerika’nın diğer sol hükümetlerine de mesaj verilmiş. Uyuşturucu üreticilerinin (uyuşturucu tüccarları değil, üretim faaliyetine katılan köylüler kastediliyor) kriminalize edilmeyeceğini, mücadelenin ticaretten büyük kâr elde eden büyük sermayeyle yapılacağını belirten Petro, bu çerçevede uluslararası işbirliğinin yollarını arayacağını da belirtimiş. Uyuşturucu ticaretinin esas sorumlularının kokain tüketicisi zengin ülkeler olduğuna ve sorunun tamamen çözülebilmesi için ya bu ülkelerin bir şekilde kokain talebini bastırmasının ya da kokain ticaretini yasallaştırarak kokain üreticisi ülkelerden yasal biçimde kokain ithal etmesinin gerekliliğini eski bir yazımda anlatmıştım.3 Önümüzdeki dönemde Latin Amerika sol hükümetlerinin ABD’yle kuracakları diyalog sırasında kokain ticareti konusu da gündeme gelecektir. ABD çok uzun zamandır uyuşturucu ticaretinin kendi ülkesini tehdit ettiğini savunan ve buradan doğru Latin Amerika ülkeleri üzerindeki hakimiyetini meşrulaştıran bir söylem benimsiyor. Halbuki gerçek durum hiç de böyle değil. ABD’deki uyuşturucu talebini karşılayabilmek için suçla ve şiddetle mücadele etmek zorunda kalan, şehirleri ve sınırları güvensiz hale gelen ülkeler Latin Amerika ülkeleri. Yani, Latin Amerika ülkeleri her ne kadar uyuşturucunun üretildiği ülkeler olsa da sorunun kaynağı olmaktan ziyade mağduru olan ülkeler.
Tarım politikaları ve toprak reformu konusu yine programın en önem verdiği konulardan biri. Bu konu Kolombiya’daki barış süreciyle de doğrudan ilişkili. Sonuçta toprak reformu meselesi gerek FARC’ın (Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri) gerekse ELN’nin (Ulusal Kurtuluş Ordusu) silahlı mücadeleye geçmesine sebep olan en önemli etkenlerden biri. Kolombiya’da FARC’ın ve ELN’nin kuruluşuna dair yazdığım yazılarda bu konuya değinmiştim.4 Yeni hükümetin bu konuya yönelik vaatleri arasında topraksız köylülere toprak verilmesi (toprağın demokratikleştirilmesi), su kullanımındaki eşitsizliklerin giderilmesi, üretimin artırılması için çiftçilere kamu desteği sağlanması (ara mallar ve teknoloji konularında), kadınların toprak sahibi olmasına öncelik verilmesi, üretimde kullanılmayan verimli toprakların sahiplerine yüksek vergiler getirerek bu toprakların onları üretken kullanacak köylülere geçmesinin teşvik edilmesi (toprağın devlete satılması ve devlet tarafından topluluğa dağıtılması yoluyla), büyük çaplı hayvancılık faaliyetlerinde verimli toprakların kullanılmasının önüne geçilmesi, iç savaş yüzünden topraklarını terk etmek zorunda kalan köylülere topraklarının iade edilmesi sürecinin hızlandırılması, köylülere ve tarımsal faaliyetlere zarar veren kirlilikle mücadele edilmesi, özellikle kırsal bölgelere zarar veren madencilik faaliyetlerinin engellenmesi, köylülerin ürünlerini aracılar olmadan doğrudan satabilmelerini sağlayacak kooperatifler kurulması yer alıyor. Bu şekilde büyük toprak sahiplerinin bölgedeki hakimiyetini ortadan kaldırarak köylülerin yaşam koşullarını ciddi ölçüde iyileştirmek amaçlanıyor. Petro da seçim sonrası zafer konuşmasında Kolombiya’da hala feodal düzenin bulunduğunu ve bununla mücadele edileceğini söylerken büyük toprak sahiplerinin gücünden söz etmekteydi.
Üretim odaklı ekonomi konusu da yukarıda bahsedilenlerle doğrudan ilişkili. Ekstraktivizme ve uyuşturucu ticaretine bağımlı Kolombiya ekonomisinin dönüştürülmesi hedefleniyor. Yani hammadde ihracatına, uyuşturucu ticaretine ve hizmet sektörüne dayalı Kolombiya ekonomisinde tarımsal ve endüstriyel üretimin artırılması amaçlanıyor. Programdan üretim faaliyerlerinin uygun kamu kredileriyle teşvik edileceği anlaşılıyor. Kooperatifler aracılığıyla örgütlenecek tarımsal üretime büyük önem veriliyor. Bunun yanı sıra, yerli endüstrinin de desteleneceği belirtiliyor. Bu desteğin biçimlerinden birinin vergi indirimleri ve muafiyetleri olacağı anlaşılıyor. Programda Sanayi Bakanlığı’nın kurulacağı da belirtilmiş (Kolombiya’da ayrı bir sanayi bakanlığı yok, onun yerine “Ticaret, Sanayi ve Turizm Bakanlığı” isimli bir bakanlık var). Serbest ticaret anlaşmalarının ve dış yatırım düzenlemelerinin yerli üreticiyi korumak ve dış pazarda desteklemek amacıyla gözden geçirileceğinin belirtildiği programda yerli üreticinin desteklenmesi için kamu alımlarının artırılacağı da yazılmış. Yurtiçi ulaşımın çok sorunlu olduğu Kolombiya’da kamu yatırımları aracılığıyla ulaşım giderlerinin düşmesinin sağlanacağı da vaatler arasında.
Güvencesiz işler ve işsizlik konusu da yine programda önemli yer tutuyor. Vatandaşların üçte ikisinin kayıt dışı biçimde çalıştıkları belirtilen programda bu vatandaşların birçoğunun gelirinin asgari ücretin altında olduğu da yazılmış. Kayıt dışı çalışanların yüzde 80’inin kendi hesabına çalışan vatandaşlardan (örneğin seyyar satıcılar) oluştuğu belirtilen programda bu işlerin devlet tarafından tanınacağı ve çalışanların haklarının korunacağı belirtiliyor. Devletin doğrudan ve şeffaf sözleşmeler yoluyla yoksul kesimlerin oluşturacağı organizasyonlardan mal ve hizmet alımı yapmak yoluyla bu kesimlerin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi planlanmış. Kamu kredileri yoluyla halk dükkanlarının açılmasının teşvik edilmesi ve genel olarak uygun kamu kredisi imkanları da vaatler arasında. Tüm yaşlılara emekli maaşı bağlanması da yine vaatlerden biri. İşsizlik maaşı ve özel sektörde iş bulamayan vatandaşların dönemsel olarak kamuya bağlı kurumların hizmet işlerinde çalışmalarının sağlanması da planlanıyor. Bununla ilişkili olarak eviçi emeğin devlet tarafından tanınarak ücretlendirilmesi de düşünülmüş. İşsizliğin azaltılabilmesi için küçük ve orta ölçekli işletmelerin teşvik edileceği programa yazılmış.
Turizm konusuna da programda ayrı bir yer ayrılmış. Turizmin demokratikleştirileceğini, yani büyük sermayeden ziyade küçük girişimcilerin ve toplulukların destekleneceğini vaat eden yeni hükümet, özellikle doğa turizminden önemli ölçüde gelir elde edilmesini planlıyor. Turizm faaliyetlerinde kooperatiflerin ön plana çıkarılması hedefleniyor. Turist sayısında beklenen artışı karşılayacak biçimde hava alanlarının ve otobüs terminallerinin kapasitesinin artırılması da vaatler arasında.
4) Barış süreci
Yeni hükümet barış sürecine büyük önem veriyor. Mesele çatışmasızlığın sağlanması ve silahlı grupların silah bırakması gibi dar bir çerçeveden değil geniş bir toplumsal barış inşası çerçevesinden ele alınmış. Bu çerçevede FARC ile imzalanan barış anlaşmasının şartlarının uygulanacağı, ELN’yle barış görüşmelerine başlanacağı ve geçmişle yüzleşme sürecine önem verileceği belirtilmiş. Barış sürecinin belki de en önemli konusu yukarıda bahsettiğim toprak reformu. Bu konuya zaten değindiğim için barış süreciyle ilişkili diğer başlıklardan devam edeceğim.
Barış inşası konusunda önem verilen konulardan biri ordunun sivil otoriteye tabi kılınması. Zorunlu askerliğin kaldırılması, tüm ordu mensuplarına yükseköğrenimden yararlanma hakkı sunulması ve insan hakları eğitimi verilmesi de programda bahsedilen vaatler arasında. Askeri yargının kaldırılarak tüm yargı organlarının sivilleştirilmesi de planlanıyor. Polisin Savunma Bakanlığı’ndan alınarak İçişleri veya Adalet bakanlıklarına bağlanması ve eylemlerde kullandığı aşırı şiddetle sıklıkla gündeme gelen toplumsal olaylara müdahale timi ESMAD’ın kaldırılması vaatleri de programda yer almakta.
Ülkede bir barış kültürü oluşturulması da önemli konulardan bir diğeri. Bu çerçevede barış eğitimine önem verileceği, tüm eğitim seviyelerinde toplumsal barışı teşvik edecek bir pedagojik yaklaşımın benimseneceği belirtilmiş. Bölgesel ekonomik gelişim programlarının da demokratize edileceği, yani bölgede yaşayan vatandaşların onayını almayan hiçbir projeye izin verilmeyeceği de programa eklenmiş. Bunun dışında nefret söylemiyle mücadele edileceği ve iç savaş süreciyle ilişkili olarak yeni anlatıların teşvik edileceği de belirtilmiş.
Geçmişle yüzleşme konusunda yerli halkların, siyahların ve Kolombiya’da “rrom” şeklinde adlandırılan Romanların yüz yıllardır maruz kaldıkları ırkçılıkla hesaplaşılacağı vaat ediliyor. İç savaş mağdurlarının her aşamasına katılabilecekleri bir geçmişle yüzleşme sürecinin desteklendiği programda, Özel Barış Mahkemesi’nin (JEP)5 ve Ulusal Toplumsal Hafıza Merkezi’nin (CNMH)6 çalışmalarının hükümet tarafından destekleneceği de belirtiliyor.
Bitirirken
Kolombiya’da ilk kez sol bir hükümetin göreve gelmesi çok önemli bir gelişme. Bununla beraber Kongre’de çoğunluğun sağ partilerde olduğunu da hesaba katmak gerekiyor. Senato ve Temsilciler Meclisi şeklinde iki farklı yasama organı olan Kolombiya’da sol partilerin sandalye sayısı yeterli değil. Yeşiller’in ve eski FARC militanlarının kurduğu Comunes’in yanı sıra Kongre’nin ikinci en büyük partisi olan Liberal Parti’nin de Petro hükümetine desteğini açıklaması, bağımsız sol adaylar da eklendiğinde hükümetin yasama organlarında çoğunluğu sağlamasına yetebilir. Bununla beraber, bu durumun Liberal Parti’nin onayı olmadan Kongre’den herhangi bir yasa geçirilemeyeceği anlamına geldiğinin de altını çizmek gerekiyor. Petro’nun sosyalist bir programı olmadığını, programındaki ekonomik modelin demokratik kapitalizm olduğunu belirttiğini de hatırlatmak gerek. Her ne kadar Petro eski bir gerilla olsa da hükümetin merkez sol-sosyal demokrat çizgide bir siyaset izlemesi muhtemel. Bu durum solun zaferini küçümsemeyi getirmemeli, tarihte ilk defa Kolombiya hükümeti Latin Amerika’nın diğer sol hükümetleriyle birlike hareket edecek. Bölgede ABD ile kurulan ilişkilerin dönüştürülmesi yönünde bir irade oluştuğunu tespit edebiliriz. Özellikle Meksika’da Andrés Manuel López Obrador’un başkanlığındaki hükümetin böyle bir girişime sıcak baktığı görülüyor. Brezilya’da Lula’nın seçimleri kazanması halinde Latin Amerika’nın en büyük yedi ülkesinin tamamında sol hükümetler görevde olacak, bu durumun bölgenin ezilenleri lehine etkileri olacağını öngörmek mümkün.
Bu yazıda programda önemli yer tutan başlıklardan dördüne değinme fırsatı buldum. Feminist hareket, ekolojik aktivizm, ekonomik dönüşüm ve barış inşası başlıklarının dördü de çok önemli ve bu başlıkların üstünde durmadan Latin Amerika’nın yeni sol dalgasını kavramak pek mümkün olmayacaktır. Solun seçim zaferi kazandığı tüm ülkelerde feminist hareketin büyük ölçüde desteğini aldığını, kadın oylarında da solcu adayların sağcı adaylara kıyasla daha avantajlı olduklarını görüyoruz. Feminist hareketin özellikle genç kadınların politizasyonunda bugüne dek örneği görülmemiş seviyede başarıya ulaştığı, bu şekilde politize olan birçok kadının ırkçılık, emek sömürüsü, dinsel ayrımcılık vb. konularda da duyarlı olan aktivistler olarak siyasal hayata katıldıkları görülüyor. Feminist hareketle yakın ilişkide olan LGBTİQ+ hareketinin de benzer bir işlevi olduğu söylenebilir. Latin Amerika’nın büyük şehirlerinde düzenlenen onur yürüyüşlerinin daha önce hiçbir eyleme katılmamış genç insanları sokaklara çekmekte başarılı olduğu görülmekte. Feminist mücadele olmadan Kolombiya’da sol bir hükümetin göreve gelmesi de mümkün olmazdı.
İklim krizi sorunu da yine özellikle genç vatandaşların politize olmasında ve eylemlere katılmasında önemli bir etken. İklim krizinden ciddi biçimde etkilenen Latin Amerika ülkelerinde ekolojik aktivizm çok güçlü. Bunda yerli halkların doğa kirliliğine ve çokuluslu maden ve enerji şirketlerinin faaliyetlerine karşı yürüttüğü mücadelenin rolü büyük. İklim krizi ve doğa talanıyla mücadele yine muhalif hareketlerin kitleselleşmesinde büyük rol oynadı. Ekstraktivizm karşıtı politikaların popülerleşmesi de bununla ilişkili. Çoğunluğu ABD, Kanada veya Avrupa merkezli olan maden ve petrol şirketlerine yönelik ciddi bir tepki söz konusu. Bu şirketler doğanın mahvedilmesi ve bölgenin yaşanmaz hale gelmesi pahasına bölgedeki yeraltı zenginliklerini zengin ülkelere taşıyan faaliyetlerde bulunuyor. Bu şirketlerin Kolombiyalıları ucuz işgücü olarak gördüğünü, sendikal faaliyetler karşısında yer yer paramiliter grupları dahi devreye sokabildiklerini Abstrak Dergi’de kısaca anlatmıştım.7 Ekstraktivizm faaliyetleri bir tür yeni sömürgecilik olarak görülüyor ve antikolonyal mücadele kapsamında şirketlerin faaliyetlerinin sınırlandırılması talep ediliyor. Bu taleplere iklim krizinden doğrudan etkilenen köylüler ve yerli halklar da öncülük ediyor.
Barış süreci de Kolombiya da solun kitleselleşmesinde önemli bir rol oynadı. Barış inşasının ülkeyi nasıl değiştirebileceğini kısa süreliğine de olsa gören insanlar Duque hükümetinin tekrar savaş politikalarına dönmesini kabullenmek istemedi. 1946-1958 yılları arasında çok şiddetli bir iç savaş süreci yaşamış, 1964’ten bu yana ise çok aktörlü bir çatışmalar zincirine sahne olmuş olan Kolombiya’da barış inşasının ihtimali dahi ülkeyi ciddi biçimde dönüştürmeyi başardı. Barış yanlısı birçok vatandaş aşırı sağcı siyasi partilerin, paramiliterlerin, ordunun önemli bir kısmının ve savaş koşullarından kâr elde eden çok sayıda büyük şirketin ve uyuşturucu kartelinin desteklediği savaş yanlısı politikalara karşı sesini yükseltme ihtiyacı hissetti.
Yeni hükümetin programında eğitim, sağlık ve barınma gibi hizmetlere dair vaatler de var. Yine ırkçılık karşıtı mücadeleye ve göçmenlerin sorunlarına ilişkin vaatler de çok önemli. Her ne kadar programda yer verilmemiş olsa da dış ilişkiler konusu da yine büyük öneme sahip. Yeni hükümetin Venezuela, Nikaragua ve Küba hükümetleriyle ilişkileri kısmen normalleştirmesi bekleniyor, bu da bölgede kalıcı barış inşası ihtimali için olumlu olacak bir gelişme.
Petro, ülkede mevcut olan toplumsal hareketlerin kitleselleşmesi ve görünür hale gelmesi için mücadele eden bir siyasetçi. Kendisini başkanlığa taşıyan da bu hareketler oldu. Petro’nun önümüzdeki dönemde sağcı aktörler karşısında bazı tavizler vermek durumunda kalması mümkün, izleyeceği politikalar sol aktörlerde dönem dönem hayal kırıklığı yaratabilir. Şili, Peru ve Meksika gibi ülkelerde de benzer gelişmeler yaşandı. Fakat zaten devrimcilerin Petro’dan Kolombiya’yı kurtarmasını beklemeleri gibi bir durum söz konusu değil. Kolombiya’yı geçtiğimiz 4 yıl boyunca pek çok kez sokağa çıkan, grev yapan, elinden geldiğince bir şeyleri değiştirmeye çalışan vatandaşlar kurtarıyor. 2021 yılında 171 toplumsal liderin ve silah bırakan 43 eski FARC militanının; 2020 yılındaysa 310 toplumsal lider, liderlerin 12 akrabasının (9’u liderlerin çocukları) ve 64 eski FARC militanının öldürüldüğü bir ülkede cesurca mücadeleyi üstlenen insanların kurtuluşu başkasından beklemesi söz konusu değil. Petro hükümetinin göreve gelmesi Kolombiya solunun bugüne dek kazandığı en büyük başarı olabilir. Hükümetin beklentileri karşılayıp karşılayamayacağını yakın gelecekte görmek mümkün olacak ama her durumda Petro hükümetinin izleyeceği politikaların yoksullar, emekçiler, kadınlar, yerliler, siyahlar, LGBTİQ+ vatandaşlar ve tüm ezilenler için bundan önceki hükümetlerin politikalarına kıyasla daha olumlu olacağı neredeyse kesin.
Not: İlk kez 2022 yılının Haziran ayında Abstrakt Dergi'de yayımlanmıştır.
3 https://kisadalga.net/yazar/kolombiyada-paramiliterler-sokakta-clan-del-golfonun-silahli-grevi_30432
5 JEP’e dair eski bir yazım için: https://kisadalga.net/haber/detay/kolombiyada-eski-askerlerden-itiraf-oldurdugumuz-sivilleri-gerilla-gibi-gostermek-icin-yanlarina-silah-koyduk_29215
6 CNMH’ye dair eski bir yazım için: https://demos.org.tr/kolombiya-baris-surecinde-son-durum/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder